Het is een, laten we maar eufemistisch zeggen, bijzondere tijd om nieuwsgierig te zijn. Nieuwsgierigheid wordt tegelijk aangemoedigd en ontmoedigd. Enerzijds hoor je dat je zelf onderzoek moet doen, anderzijds wordt de wetenschap vaak in twijfel getrokken. Wat betekent dat voor jou als wetenschapper?
De zoektocht van onderzoek
Het interessante van dit dilemma is dat je wordt uitgedaagd om na te denken over betrouwbaarheid, zowel over die van je bronnen als van je eigen redeneren. En precies dát is het grote avontuur dat “wetenschap” heet. Het gaat niet om bewijzen wat je altijd al dacht te weten, maar om ontdekken wat je, zonder dat vooraf precies te weten, blijkbaar zocht. Het is niet voor niks dat veel wetenschappers pas aan het eind van hun proces hun definitieve onderzoeksvraag vaststellen. Voor buitenstaanders lijkt het precies andersom, begint het met een vraag en eindigt het met een antwoord. Zo is immers ook de opbouw van zo goed als elke onderzoekspublicatie. Maar wetenschappelijke publicaties zijn achteraf gestructureerde weergaven van een proces vol inzichten en bijsturingen, geen chronologisch verslag van elke stap. Als promovendus leer je niet alleen om je eigen onderzoek te doen volgens wetenschappelijke normen, maar ook om te ontdekken waar je naar op zoek was en dát tot de kern van je publicaties te maken.
Creativiteit binnen regels
Het is die ontdekkingstocht, die promoveren zo leuk kan maken. Wetenschappelijke regels zijn er niet zo zeer om je te beperken, maar om je creativiteit te prikkelen binnen een betrouwbaar kader. Een interessant voorbeeld hiervan komt uit de literatuur: de schrijversgroep Oulipo (Ouvroir de Littérature Potentielle) onderzocht hoe beperkingen juist tot meer creativiteit leiden. Wat bleek: een klein setje regels stimuleert creativiteit meer dan volledige vrijheid. Dat laatste leidt doorgaans tot niets. En de regels mogen best bizar zijn, denk aan de roman La Disparition (1969) van Georges Perec, geschreven zonder de letter ‘e’. De ludieke Ig Nobelprijs volgt een soortgelijk principe: bekroond onderzoek laat je eerst lachen, maar zet je vervolgens aan het denken.
Betrouwbare kennis
De regels in de wetenschap lijken soms bizar, maar zijn niet willekeurig. Ze zijn bedoeld om fouten te voorkomen en zorgen ervoor dat kennis betrouwbaar blijft. Zo blijkt de wetenschap ook een werkplaats waar inzichten continu worden getoetst en verbeterd, een kennisbron waar je juist wél op kunt vertrouwen. Natuurlijk is ook de wetenschap als menselijk proces niet vrij van fouten, maar juist de diversiteit binnen de wetenschap helpt deze fouten aantonen en herstellen. Als promovendus is dat onderdeel van je ontdekkingstocht; je blijft kritisch, herkent misvattingen en draagt bij aan betrouwbare kennis.